W transporcie drogowym osób często dochodzi do zawarcia umowy przewozu między przewoźnikiem, a podróżnym. Poprzez zawarcie takiej umowy zgodnie z art. 774 Kodeksu cywilnego przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia osób za wynagrodzeniem.
W jaki sposób zawiera się umowę przewozu osób?
Umowę przewozu osób zgodnie z art. 16 Prawa przewozowego zawiera się przez nabycie biletu na przejazd lub spełnienie innych określonych przez przewoźnika warunków dostępu do środka transportowego, a w razie ich nieustalenia – przez samo zajęcie miejsca w środku transportowym. Tutaj pojawia się pytanie, co oznacza pojęcie „spełnienie innych warunków dostępu do środka transportowego”, a także w jakich przypadkach można zawrzeć umowę przewozu przez samo zajęcie miejsca w środku transportowym. Otóż przykładem odpowiedzi na pierwsze pytanie może być komunikacja miejska i podmiejska, gdzie warunkiem dostępu do środka transportowego jest kasowanie biletu, czyli naniesienie wydruku albo stempla z datą, godziną i numerem pojazdu. I właśnie w momencie skasowania biletu umowa przewozu zostaje zawarta. Sytuacja druga dotyczy głównie przejazdów taksówkami, gdzie zawarcie umowy przewozu następuje przez zajęcie miejsca w pojeździe.
Jakie elementy powinien zawierać bilet?
Artykuł 16 ust. 2 prawa przewozowego dość szczegółowo precyzuje jakie elementy powinien zawierać bilet. Do obligatoryjnych elementów treści biletu należą:
– nazwa wystawcy,
– relacja (konkretna trasa) lub strefa przejazdu,
– wysokość należności za przejazd ,
w przypadku biletu ulgowego – rodzaj i wysokość zniżki.
Przewoźnik ma prawo także wprowadzać bilety imienne. Jednak zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych na bilecie może widnieć tylko imię i nazwisko podróżnego. Reszta danych może być jednak gromadzona w specjalnych rejestrach prowadzonych przez przewoźnika i wtedy staje się on ich administratorem.
Bilet może mieć także formę elektroniczną. Jest to jednak pojęcie mało precyzyjne ponieważ nie wiadomo czy chodzi o bilet elektroniczny w ścisłym znaczeniu czy bilet na nośniku elektronicznym.
Jakie są obowiązki przewoźnika?
Na przewoźniku zgodnie z art. 14 Prawa przewozowego i art. 776 Kodeksu Cywilnego ciąży obowiązek zapewnienia „odpowiednich” warunków bezpieczeństwa, higieny i wygody, a także należytej obsługi i ułatwień dla osób niepełnosprawnych. Jak łatwo zauważyć pojęcia te sformułowane są niejasno i aby zapobiec dowolności ich interpretacji przyjmuje się, że ten odpowiedni standard warunków bezpieczeństwa, higieny i wygody wyznaczony jest przez przepisy administracyjne, jak i ustalany przez zwyczaj, zasady słuszności, a także poziom rozwoju technicznego środków transportowych.
Prawo przewozowe nakłada także na przewoźnika obowiązek podania do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty, wszystkich istotnych informacji, które pozwolą podróżnemu podjąć najbardziej racjonalną decyzję dotyczącą przejazdu. Obowiązek ten odnosi się do określenia adresów punktów odpraw, sposobu zawierania umów czy też ogłaszania rozkładów jazdy i taryf przewozowych.
Bardzo ważny jest także zapis zawarty w art. 18 ust. 1 Prawa przewozowego, który to nakłada na przewoźnika obowiązek w przypadku zaistnienia okoliczności nieumożliwiający zgodne z umową wykonanie przewozu do niezwłocznego powiadomienia o tym podróżnych oraz do zapewnienia im, bez dodatkowej opłaty, przewozu do miejsca przeznaczenia przy użyciu własnych lub obcych środków transportowych.
Jakie są prawa i obowiązki podróżnego?
Głównym uprawnieniem podróżnego wynikającym z Kodeksu cywilnego jest prawo żądania od przewoźnika wykonania przewozu zgodnie z treścią umowy. Dalsze uprawnienia zawarte są w ustawie Prawo przewozowe.
Podróżny ma prawo zabrania ze sobą bagażu podręcznego, który pozostaje pod jego pieczą lub oddać go do przewozu jako przesyłkę bagażową. Przesyłka bagażowa powinna być właściwie opakowana i oznakowana. Przewoźnik posiada także prawo zadeklarowania wartości takiej przesyłki, a także do wskazania kursu, którym przesyłka bagażowa powinna zostać przewieziona.
Ponadto podróżny ma prawo do przerw w podróży i ułatwień w kontynuowaniu jej w razie opóźnień środka transportowego.
Podróżny może także zmienić umowę przewozu lub odstąpić od niej przed rozpoczęciem podróży albo w miejscu zatrzymania środka transportowego na drodze przewozu. Zgodnie z art. 17 ust. 1 Prawa przewozowego podróżny może zmienić, z przyczyn leżących po jego stronie, jednak bez ich podawania, treść umowy. Zmiana umowy może dotyczyć terminu odjazdu, miejscowości przeznaczenia lub klasy środka transportowego z tym, że uprawnienie do zmiany terminu odjazdu przysługuje podróżnemu tylko przed rozpoczęciem podróży. W celu dokonania tych zmian podróżny powinien uzyskać od przewoźnika poświadczenie oraz ewentualnie otrzymać zwrot lub dopłacić różnicę należności.
Głównymi obowiązkami pasażera jest zapłata umówionego wynagrodzenia, a także przestrzeganie panujących w danej gałęzi transportu zasad i przepisów porządkowych, które powinny być powszechnie dostępne. Pasażerowie mają także obowiązek podporządkować się zarządzeniom i poleceniom obsługi środka transportowego. Konsekwencją niestosowania się do tych przepisów lub poleceń jest możliwość niedopuszczenia takiego pasażera do przewozu, jego zatrzymanie lub nawet usunięcie ze środka transportowego.
Jaka jest odpowiedzialność przewoźnika za życie i zdrowie podróżnego?
Zasady dotyczące umowy przewozu zawarte w Kodeksie cywilnym oraz Prawie przewozowym nie poruszają wprost kwestii odpowiedzialności przewoźnika za zdrowie i życie pasażera. Zagadnienia te normowane są dopiero w art. 435 i 436 Kodeksu cywilnego, gdzie określone są zasady odpowiedzialności za szkody wyrządzone wskutek prowadzenia przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za za pomocą sił przyrody. Odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie ryzyka tzn. jest ona niezależna od winy, a przewoźnik, chcąc się od niej uwolnić musi wykazać, że szkoda powstała wskutek działania siły wyższej lub wyłącznej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. W przewozie autobusowym wysokość odszkodowania nie może być w przypadku śmierci lub odniesienia obrażeń niższe 220 tys. euro na pasażera. A także na przewoźniku ciąży obowiązek udzielenia rozsądnej i proporcjonalnej pomocy w odniesieniu do natychmiastowych praktycznych potrzeb pasażerów w następstwie wypadku- pierwsza pomoc, zakwaterowanie, żywność i ubiór.
Jaka jest odpowiedzialność przewoźnika za bagaż?
Przewoźnik zgodnie z art. 777§1 Kodeksu cywilnego ponosi odpowiedzialność za szkody powstałe w bagażu podróżnego tylko w przypadku, gdy przewoźnikowi można przypisać winę umyślną lub rażące niedbalstwo. Ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na poszkodowanym. W rozporządzeniu 181/2011 właściwym dla transportu autobusowego wprowadzone zastrzeżenie o minimalnej wysokości odszkodowania za utratę lub uszkodzenie bagażu w wysokości 1200 euro za każdą sztukę.
Jaka jest odpowiedzialność przewoźnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy przewozu osób?
Przewoźnik odpowiada za szkodę, jaką podróżny poniósł na skutek przedwczesnego odjazdu środka transportowego, a także za szkodę powstałą w skutek opóźnionego przyjazdu lub odwołania regularnie kursującego środka transportowego. Przewoźnik ponosi odpowiedzialność tylko w przypadkach jego winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa. W transporcie autobusowym jeżeli opóźnienie w rozpoczęciu podróży wynosi ponad 2 godziny, przewoźnik na mocy art. 19 rozporządzenia 181/2011 zobowiązany jest zaproponować podróżnemu: kontynuowania podróży opóźnionym autobusem lub odstąpienie od umowy poprzez zwrot ceny biletu. Gdy przewoźnik nie wystąpi w stosunku do podróżnego z tymi propozycjami, podróżnemu przysługuje odszkodowanie w wysokości 50% ceny biletu.
