W transporcie drogowym zdarzają się sytuacje, kiedy to dłużnik nie chce lub nie jest w stanie uregulować zaległego roszczenia. Upływ czasu utrudnia lub nawet uniemożliwia skuteczne dochodzenie zapłaty. Dla porządku prawnego jest kwestią bardzo ważną, aby strony nie pozostawały bezterminowo w niepewności dlatego kodeks cywilny w art. 117-125 zawiera podstawowe zasady dotyczące instytucji przedawnienia. Jednak Ustawa prawo przewozowe i Konwencja CMR zawierają szereg odstępstw od tych reguł.
Przedawnienie roszczeń wynikających z umowy przewozu w prawie krajowym
Zgodnie z kodeksem cywilnym przedawnieniu ulegają wszelkie roszczenia majątkowe. Według art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Terminy te nie mogą być skracane ani przedłużane czynnością prawną, w szczególności przez umowę między zainteresowanymi stronami.
Ustawa prawo przewozowe wprowadza szereg wyjątków od ogólnych zasad dotyczących przedawnienia. Odstępstwa te dotyczą ustalania terminów przedawnienia określenia momentu, od którego rozpoczyna się bieg przedawnienia, a także kwestii zawieszenia biegu przedawnienia na czas załatwiania reklamacji lub wezwania do zapłaty.
W ustawie prawo przewozowe ustawowy termin przedawnienia roszczeń z umowy przewozu został skrócony do roku. Jednak od tej zasady także przewidziano dwa wyjątki. Zawarte są one w art. 77 ust. 2, a także w art. 78 ust. 1. Zgodnie z art. 77 ust. 2 „ Roszczenia z tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała ubytku lub uszkodzenia przesyłki, przedawniają się z upływem 2 miesięcy od dnia wydania przesyłki,” zaś zgodnie z art. 78 ust. 1 „Roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom przedawniają się z upływem 6 miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo.”
Termin przedawnienia liczy się zgodnie z art. 77 ust. 3 w następujący sposób: „Przedawnienie biegnie dla roszczeń z tytułu:
1. utraty przesyłki – od dnia, w którym uprawniony mógł uznać przesyłkę za utraconą,
2. ubytku, uszkodzenia lub zwłoki w dostarczeniu – od dnia wydania przesyłki,
3. szkód nie dających się z zewnątrz zauważyć – od dnia protokolarnego ustalenia szkody,
4. zapłaty lub zwrotu należności – od dnia zapłaty, a gdy jej nie było – od dnia, w którym powinna była nastąpić,
5. niedoboru lub nadwyżki przy likwidacji przesyłek – od dnia dokonania likwidacji,
6. innych zdarzeń prawnych – od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.”
Bieg terminu przedawnienia może zostać zawieszony na okres od dnia wniesienia reklamacji lub wezwania do zapłaty i zwrócenia załączonych dokumentów. Przez wniesienie reklamacji albo wezwanie do zapłaty należy rozumieć sytuację, w której pismo zawierające reklamację lub wezwanie dociera do adresata tak, że może on się z nim zapoznać. Nie można z góry ustalić ile on będzie trwał, ponieważ uzależnione to jest od szybkości załatwienia reklamacji lub wezwania do zapłaty. Bieg przedawnienia może zostać zawieszony tylko na 3 miesiące. Jest to termin maksymalny. Zawieszenie biegu polega na tym, że określony czas przedawnienia nie biegnie. Po okresie zawieszenia przedawnienie biegnie dalej.
Skutkiem przedawnienia jest możliwość dłużnika uchylenia się od zaspokojenia roszczenia i niemożność dochodzenia jego przymusowego wykonania.
Przedawnienie roszczeń wynikających z umowy przewozu w Konwencji CMR
Uregulowania Konwencji CMR dotyczące przedawnienia roszczeń przewozowych różnią się od uregulowań krajowych. Bardzo ważna różnica polega na tym, że z chwilą przedawnia roszczenie takie w ogóle przestaje istnieć.
Według konwencji CMR odnoszącej się do przewozu towarów w transporcie drogowym roszczenia przedawniają się po upływie roku. Jednak w przypadku złego zamiaru lub rażącego niedbalstwa po stronie przewoźnika termin przedawnienia wynosi 3 lata. Należy przyjąć, że terminy te odnoszą się do roszczeń o wykonanie umowy międzynarodowego przewozu towarów, roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków z tej umowy wynikających.
Zgodnie z Konwencją CMR „przedawnienie biegnie:
– w przypadkach częściowego zaginięcia, uszkodzenia lub opóźnienia dostawy począwszy od dnia wydania;
– w przypadkach całkowitego zaginięcia- począwszy od trzydziestego dnia po upływie umówionego terminu dostawy, albo, jeżeli termin nie był umówiony- począwszy od sześćdziesiątego dnia po przyjęciu towaru przez przewoźnika;
– we wszystkich innych przypadkach- począwszy od upływu trzymiesięcznego terminu od dnia zawarcia umowy przewozu”.
Tak jak w prawie przewozowym Konwencja CMR także przewiduje zawieszenie biegu przedawnienia. Związane jest to z instytucją reklamacji, która to zawiesza bieg przedawnienia na czas od dnia wniesienia do dnia odpowiedzi. W przeciwieństwie do prawa przewozowego nie ma tutaj żadnego ograniczenia czasowego, na jaki reklamacja może wstrzymać bieg przedawnienia.
Przerwanie biegu przedawnienia
Kodeks Cywilny w art. 123 wymienia katalog zdarzeń, które skutkują przerwaniem biegu przedawnienia. I tak zgodnie z Kodeksem cywilnym bieg przedawnienia przerywa się:
– „przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia lub zaspokojenia roszczenia;
– przez uznanie roszczenia przez osobę przeciwko której roszczenie przysługuje,
– przez wszczęcie mediacji.”
