Zatrudnianie danej osoby na stanowisku kierowcy zawsze wiąże się z ryzykiem wyrządzenia szkody w mieniu pracodawcy. W każdej chwili może dojść do stłuczki, wypadku czy kradzieży samochodu. Dlatego warto przyjrzeć się zagadnieniu odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy, aby wiedzieć do jakiej kwoty pracodawca może żądać odszkodowania od pracownika za wyrządzoną szkodę i jakie są uwarunkowania takiej odpowiedzialności, a także jakie są jej rodzaje.
Najogólniej rzecz ujmując, odpowiedzialność pracownicza to ujemne konsekwencje zarówno osobiste jak i majątkowe, które może ponieść pracownik wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych. Kodeks Pracy wyróżnia trzy rodzaje odpowiedzialności pracownika: odpowiedzialność porządkową, materialną i za mienie powierzone.
Kiedy pracownik może ponosić odpowiedzialność za swoje działania?
Zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie Pracy pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy, gdy działania pracownika polegają na niewywiązaniu się z obowiązków pracowniczych lub na wykonaniu ich nienależycie. Ponadto działania te muszą wyrządzić uszczerbek w mieniu pracodawcy, a pracodawca winien udowodnić, że szkoda wystąpiła w wyniku zawinionego działania pracownika. Jeżeli którakolwiek z wyżej wymienionych przesłanek (bezprawne działanie, szkoda, wina i związek przyczynowo-skutkowy działania pracownika i szkody pracodawcy) nie zaistnieje- pracownik nie będzie ponosił odpowiedzialności. Oznacza to, że jeżeli dojdzie do sytuacji w której, pracownik dokładając wszelkiej możliwej staranności w wykonywaniu swoich pracowniczych obowiązków, mimo to naraził swojego pracodawcę na szkodę- nie będzie za tę szkody ponosił odpowiedzialności. Odpowiedzialność każdego pracownika powstaje automatycznie, z chwilą nawiązania stosunku pracy, gdyż obowiązek dbałości o mienie pracodawcy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. Ponadto możliwość pociągnięcia pracownika do odpowiedzialności pracowniczej mobilizuje go do dbałości o mienie pracodawcy, zapobiega szkodom oraz uświadamia go o możliwych negatywnych skutkach majątkowych w razie wyrządzenia szkody.
W jaki sposób ustala się wysokość odszkodowania za szkodę?
Dużą rolę w ustalaniu wysokości odszkodowania ma sposób wyrządzenia szkody. Czy szkodę pracownik wyrządził z winy umyślnej czy nieumyślnej. Z winą umyślną mamy do czynienia w przypadku, gdy pracownik chce wyrządzić szkodę pracodawcy i działa celowo. Wina nieumyślna, nie jest wynikiem świadomego działania pracownika lecz polega na tym, że pracownik zdaje sobie sprawę z możliwości wyrządzenia szkody lecz sądzi, że jej uniknie lub w sytuacji, gdy powstanie szkody mógł przewidzieć.
W przypadku wyrządzenia przez pracownika szkody z winy nieumyślnej, zobowiązany on jest do jej naprawienia w granicach rzeczywistej szkody poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Istnieje jednak zastrzeżenie, że odszkodowanie w takim przypadku nie może przekroczyć trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu w którym wyrządził szkodę. Kodeks Pracy przewiduje jednak pewne ograniczenia w zakresie odpowiedzialności pracowniczej. Po pierwsze, odpowiedzialność pracownika ulega pomniejszeniu jeżeli pracodawca przyczynił się do powstania szkody poprzez np. złą organizację pracy. Po drugie, do powstania szkody przyczyniła się inna osoba i po trzecie pracownik nie ponosi odpowiedzialności za ryzyko związane z działalnością pracodawcy.
Inaczej natomiast przedstawia się sytuacja, gdy pracownik wyrządził pracodawcy szkodę z winy umyślnej. Otóż w tych przypadkach nie istnieje ograniczenie do 3 miesięcznego wynagrodzenia, a pracownik oprócz rzeczywistej szkody może odpowiadać także za utracone korzyści pracodawcy. Jeżeli szkodę pracodawcy wyrządziło kilku pracowników, każdy z nich z osobna ponosi odpowiedzialność za szkody proporcjonalnie do przyczynienia się do nich i stopnia swojego zawinienia. Jeżeli nie da się tego ustalić, każdy z nich będzie odpowiadał w równym stopniu, solidarnie.
Podobnie jak przy wyrządzeniu szkody w sposób umyślny, sytuacja wygląda w przypadku wyrządzenia szkody w mieniu powierzonym. Pracownik odpowiada tutaj w pełnej wysokości, poszerzonej o utracone korzyści. Kodeks Pracy szczegółowo wymienia rzeczy, które pracodawca może powierzyć pracownikowi z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się. Zgodnie z art. 124 KP są to: pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, a także narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, ponadto także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Jak już wyżej wspomniano, pracownik za taką szkodę odpowiada w pełnej wysokości niezależnie od tego czy szkodę wyrządził umyślnie czy też nieumyślnie. Aby jednak pracownik odpowiadał z tego tytułu, mienie musi zostać mu powierzone w sposób prawidłowy. Na ogół zgoda pracownika zawarta jest w umowie o pracę albo w odrębnej umowie. Odpowiedzialność ta nie jest jednak bezwzględna i istnieje możliwość uwolnienia się przez pracownika od odpowiedzialności. Pracownik musi bowiem wykazać, że szkoda w mieniu powierzonym powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków, które zapewniły by zabezpieczenie powierzonego mienia.
Często zdarzają się sytuacje, że pracodawcy powierzają mienie kilku pracownikom łącznie. Bardzo ważne jest, aby w takim przypadku określić w umowie zakres odpowiedzialności poszczególnych pracowników. Bardzo ważna jest także kwestia, że sama umowa w tym przypadku nie wystarcza. Aby pracownicy odpowiadali łącznie za mienie, musi ono być im powierzone na podstawie inwentaryzacji, która przeprowadzana jest przy ich udziale.
Kiedy mamy do czynienia z odpowiedzialnością porządkową?
Otóż, odpowiedzialność porządkowa dotyczy wszystkich pracowników, którzy w sposób zawiniony nie wykonują należycie swoich obowiązków. Odpowiedzialność porządkowa ma za zadanie mobilizować pracowników do przestrzegania ustalonego porządku i dyscypliny pracy.
Kodeks Pracy zawiera katalog zamknięty kar porządkowych, jakie w stosunku do pracownika może zastosować pracodawca. Dla przykładu, za nieprzestrzeganie ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy, pracodawca ma prawo ukarać pracownika karą upomnienia, nagany czy karą pieniężną. Jeżeli jednak chodzi o karę pieniężną to istnieje ograniczenie, że kara nie może być wyższa od dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty. Bardzo ważne jest także, kiedy taką karę można zastosować, czyli jakie są ograniczenia czasowe w stosowaniu kar porządkowych. Otóż powyższe kary pracodawca może zastosować w ciągu 2 tygodni od momentu kiedy dowiedział się o naruszeniu obowiązków pracowniczych i nie później niż 3 miesiące od naruszenia. Kolejnym warunkiem zgodnego z prawem zastosowania powyższych kar porządkowych jest uprzednie wysłuchanie pracownika. Pracownik ma bowiem prawo do wytłumaczenia swego postępowania i do obrony przed zarzutami. Wysłuchanie pracownika leży także w interesie pracodawcy, który powinien wszechstronnie ocenić i rozważyć sytuację, zanim podejmie decyzję o ukaraniu czy odstąpieniu od zastosowania kary porządkowej.
O zastosowanej karze porządkowej pracodawca ma obowiązek zawiadomienia pracownika na piśmie, wskazując rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych i datę dopuszczenia się przez pracownika tego naruszenia oraz informując go o prawie zgłoszenia sprzeciwu i terminie jego wniesienia. Odpis zawiadomienia składa się do akt osobowych pracownika.
Reasumując, odpowiedzialność pracownicza nie ma jednolitego charakteru i można z niej wyróżnić 3 rodzaje. Pracownik może być zatem pociągnięty zarówno do odpowiedzialności porządkowej jak i materialnej. Odpowiedzialności porządkowa zachodzi, gdy pracownik narusza obowiązki związane z przestrzeganiem porządku pracy i jej organizacji. Z odpowiedzialnością materialną mamy natomiast do czynienia w przypadku, gdy wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków pracownik wyrządził pracodawcy szkodę. Odpowiedzialność materialna występuje w dwóch postaciach, pierwsza jako odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej (ograniczona do trzykrotności wynagrodzenia) lub umyślnej (do pełnej wysokości szkody). Druga postać odpowiedzialności materialnej to odpowiedzialność za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia, gdzie pracownik zasadniczo odpowiada do pełnej wysokości powstałej szkody.
