System czasu pracy to nic innego jak sposób ustalenia czasu pracy – w naszym przypadku kierowcy według norm określonych Rozporządzeniem 561/2006 WE lub ustawą o czasie pracy kierowcy (zwanej dalej Uoczpk). W każdym systemie faktyczny czas pracy będzie wyliczany w sposób przewidziany dla danego systemu. Wybór odpowiedniego systemu czasu pracy obowiązującego w firmie ma duże znaczenie dla naliczania godzin nadliczbowych i rozliczania dyżurów kierowcy, gdyż każdy system ma zarówno plusy, jak i minusy zarówno dla pracodawcy, jak i dla pracownika.
Ustawa o czasie pracy daje nam możliwość wyboru jednej z 5 możliwych form systemu czasu pracy:
- podstawowy system czasu pracy
równoważny system czasu pracy
przerywany system czasu pracy
mieszany system czasu pracy
zadaniowy system czasu pracy
Jak wprowadzamy system czasu pracy w naszej firmie?
Zgodnie z art. 18 ust. 1 Ustawy o czasie pracy kierowców systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy ustala się:
– w układzie zbiorowym pracy lub
– w regulaminie pracy albo
– w obwieszczeniu, jeśli firma zatrudnia mniej niż 20 pracowników.
Trochę inaczej wygląda sytuacja w przypadku przerywanego systemu czasu pracy (art. 18 ust. 3 Uoczpk), który wprowadza się:
– w układzie zbiorowym pracy lub
– w regulaminie pracy lub
– w umowie o pracę, u pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa.
U pracodawców zatrudniających mniej niż 20 pracowników, lub u którego zakładowa organizacja związkowa nie wyraża zgody na ustalenie lub zmianę systemów i rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych czasu pracy, może stosować okresy rozliczeniowe określone w art. 15 ust. 3–5 Uoczpk po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy. Dany inspektorat nie ma obowiązku wyrażania zgody na wydłużenia okresu rozliczeniowego, ma to jednak charakter informacyjny.
Zasadniczo okres rozliczeniowy (art. 15 ust. 3 Uoczpk) nie może być dłuższy niż 1 miesiąc, ale ustawa daje nam możliwość odstępstwa, gdyż w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 4 miesięcy (art. 15 ust. 4 i 5).
Ustalamy rozkład czasu pracy…
Należy pamiętać o tym, że oprócz określenia systemu czasu pracy obowiązującego w firmie, należy także określić długość okresów rozliczeniowych czasu pracy. Istotną kwestią jest także ustalenie rozkładu czasu pracy, zawierającego określenie dni pracy, jak również dni wolnych od pracy, ewentualną pracę na zmiany wraz z godzinami rozpoczęcia i zakończenia pracy na poszczególnych zmianach oraz z uwzględnieniem obowiązujących norm czasu pracy. Zgodnie z art. 11 Uoczpk czas pracy kierowcy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym (nie dłuższym niż 4 miesięcy). Długość okresu rozliczeniowego należy dostosować do indywidualnych potrzeb pracodawcy. Trzeba wziąć pod uwagę, iż dłuższe okresy rozliczeniowe pozwalają na uelastycznienie czasu pracy kierowcy, ponieważ można łatwiej zrekompensować pracę w godzinach nadliczbowych na przestrzeni poszczególnych miesięcy okresu rozliczeniowego.
Warto zaznaczyć, iż rozkłady czasu pracy kierowcy wykonującego przewóz regularny osób muszą być ustalane na okresy nie krótsze niż 2 tygodnie. Ma to znaczenie dla przewoźników osób na liniach regularnych. Natomiast rozkładów czasu pracy nie ustala się dla kierowcy wykonującego przewóz rzeczy lub okazjonalny przewóz osób.
- Podstawowy system czasu pracy
System ten możemy zastosować do wszystkich rodzajów przewozów.
W podstawowym systemie czasu pracy kierowca pracuje w wymiarze nieprzekraczającym 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin na tydzień w 5-cio dniowym tygodniu pracy. Tak więc praca wykraczająca poza te godziny będzie już pracą w godzinach nadliczbowych. Zgodnie z art. 12 ust. 1 Uoczpk tygodniowy czas pracy kierowcy, łącznie z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. W systemie tym, okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 4 miesiące (art. 11 Uoczpk).
Zakładając, że u pracodawcy przyjęto w systemie podstawowym 3 miesięczny system rozliczeniowy, normatywny czas pracy przypadający na te 3 miesiące może być równomiernie rozłożony na przestrzeni tych 3 miesięcy, co znaczy, że kierowca, który przepracował w jednym tygodniu 6 dni, w kolejnym tygodniu danego okresu rozliczeniowego musi przepracować tylko 4 dni.
Podstawowy system czasu pracy jest systemem najmniej skomplikowanym. Ustalany ze kierowca pracuje po 8 godzin dziennie, a dwa dni w tygodniu są dniami wolnymi od pracy.
- Równoważny system czasu pracy
System ten możemy zastosować do wszystkich rodzajów przewozów.
Równoważny system czasu pracy daje możliwość wydłużenia czasu pracy w niektórych dniach z możliwością skompensowania tych godzin w dniu, kiedy tych godzin jest mniej lub z dniami wolnymi od pracy.
Od 1 stycznia 2012 roku zgodnie z nowelizacją Ustawy o czasie pracy kierowców wszyscy kierowcy mogą mieć zaplanowane, aż do 12 godzin czasu pracy na dobę zgodnie z art. 15 ust.1 Uoczpk. W ramach równoważnego systemu czasu pracy do kierowców wykonujących przewóz drogowy mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których jest dopuszczalne przedłużenie wymiaru czasu pracy do 12 godzin na dobę. Należy jednak pamiętać, że wymiar czasu pracy przedłużony w poszczególnych dniach jest równoważony skróconym czasem pracy w innych dniach lub dniami wolnymi od pracy.
Co do zasady stosujemy miesięczny system rozliczeniowy, z możliwością wydłużenia do 3 lub 4 miesięcy (art.15 ust. 3, 4 i 5 Uoczpk). Wydłużając jednak okres rozliczeniowy systemu równoważnego czasu pracy należy pamiętać, że zgodnie z art. 18 ust. 2 jeśli u pracodawcy nie działają związki zawodowe lub w przypadku, gdy nie wyrażają one zgody na wydłużenie okresu rozliczeniowego, fakt ten trzeba zgłosić właściwemu inspektoratowi pracy.
Kiedy liczymy godziny nadliczbowe?
Godziny nadliczbowe będą stanowiły godziny przepracowane ponad normę przewidzianą w rozkładzie czasu pracy kierowcy. Jeżeli nie będzie możliwości skompensowania tych godzin w danym okresie rozliczeniowym, kierowcy będą należały się dodatki do wynagrodzenia z tytułu godzin nadliczbowych. Należy pamiętać, że wymiar czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym nie może przekroczyć normatywnego czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym.
W równoważnym systemie czasu pracy czas pracy wraz z godzinami nadliczbowymi również nie może przekroczyć przeciętnie 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym.
- Przerywany system czasu pracy
System ten możemy zastosować jedynie do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym.
System przerywanego czasu pracy może być stosowany również w przypadku wykonywania niezarobkowego przewozu drogowego – przewozu na potrzeby własne w rozumieniu ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym.
System ten polega na ustaleniu harmonogramu przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. W przypadku, gdy kierowca wykonuje przewozy regularne, przerwa może trwać nie dłużej niż 6 godzin, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy nie przekracza 7 godzin (art. 16 ust. 1 Uoczpk). Długość przerwy ma znaczenie dla ustalenia 11 godzinnego dobowego odpoczynku dla kierowcy, który kierowca musi mieć zapewniony w każdej dobie, której wykonuje pracę.
Za przerwę, o której mowa powyżej, kierowcy przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości 50% stawki wynikającej z jego osobistego zaszeregowania. Warto zaznaczyć, że podczas przerwy kierowca może swobodnie dysponować swoim czasem.
Przy ustalaniu rozkładu czasu pracy w systemie przerywanego czasu pracy należy pamiętaćo tym, że stosujemy także przepisy dotyczące przerw przeznaczonych na odpoczynek. Zgodnie z Ustawą o czasie pracy kierowcy, kierowca powinien mieć zapewnioną przerwę przypadającą po 6 godzinach czasu pracy. Jeżeli jednak przerwa wynikająca z systemu przerywanego jest przewidziana przed upływem tych 6 godzin to nie ma już obowiązku zapewnienia drugiej przerwy.
- Mieszany system czasu pracy
Zgodnie z Ustawą o czasie pracy kierowców istnieje możliwość połączenie dwóch systemów czasu pracy. Możliwość taką daje art. 19 ww. ustawy, zgodnie z którym w uzasadnionych przypadkach w ramach systemu równoważnego czasu pracy dopuszcza się stosowanie przerywanego czasu pracy. Wprowadzając taki system czasu pracy trzeba pamiętać o spełnieniu warunków wynikających z obydwu tych systemów. Kierowca musi mieć zapewniony 11 godzinny odpoczynek w dobie, tak więc okres jego aktywności w danej dobie nie może przekroczyć 13 godzin. W tym 13 godzinnym okresie musi być uwzględniona przerwa wynikająca z przerywanego systemu czasu pracy, jak również ewentualne przerwy przysługujące po 6 godzinach czasu pracy.
Dodatkowo w przypadku systemu mieszanego obligatoryjne jest tworzenie rozkładów czasu pracy obejmujących okres co najmniej miesiąca uwzględniającego wszystkie normy przysługujące kierowcy.
Warto zwrócić uwagę, iż ustawa o czasie pracy kierowcy, jest wyjątkiem, który dopuszcza możliwość łączenia tych dwóch systemów czasu pracy, w przeciwieństwie do zakazu określonego w kodeksie pracy (art. 139).
- Zadaniowy system czasu pracy
System ten możemy zastosować do wszystkich rodzajów przewozów.
W zadaniowym systemie czasu pracy, pracodawca jest obowiązany ustalić dla kierowcy zadania przewozowe tak, aby możliwe było zachowane norm czasu pracy, a więc 8 godzin na dobę z zachowaniem 40 godzinnego tygodnia pracy zawierającego się w 5 dniach roboczych.
Odmienność zadaniowego systemu czasu pracy od pozostałych systemów omówionych powyżej polega na tym, że to sam kierowca ustala rozkład czasu pracy z przydzielonych przez pracodawcę zadań, które są wykonywane w sposób dowolny.
Co z godzinami nadliczbowymi?
System ten jest bardzo korzystny patrząc od strony kierowcy, gdyż nie ma od obowiązku rozliczania się przez pracodawcą z przepracowanych godzin.
Jednak jeżeli kierowca nie jest w stanie wykonywać zleconych zadań w przewidzianych normach, pracodawca jest wtedy zobowiązany wypłacić mu dodatek do wynagrodzenia z tytułu godzin nadliczbowych.
PODSUMOWANIE
Obierając system czasu pracy dla firmy należy mieć na uwadze indywidualny charakter wykonywanych przewozów. Wybór systemu musi być ukierunkowany na najbardziej optymalny sposób funkcjonowania firmy z uwzględnieniem norm Rozporządzenia 561/2006 WE oraz ustawy o czasie pracy kierowców. To właśnie na pracodawcy ciąży obowiązek ustalania pracy kierowców w taki sposób, aby możliwe było przestrzeganie norm czasu pracy. W przeciwnym wypadku grożą kary nakładane głównie przez Państwową Inspekcje Pracy.
