Często w mediach pojawia się informacja o wypadkach na drogach zniszczonych głównie przez przeciążone ponad dopuszczalne normy samochody. Problem dewastacji dróg jest zjawiskiem powszechnym dlatego Inspekcja Transportu Drogowego wraz z Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad chce wyeliminować nadmiernie przeładowane pojazdy z ruchu rozwijając na coraz większą skalę preselekcyjny system ważenia pojazdów. Przeładowane samochody nie tylko niszczą nawierzchnię dróg, ale także stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Zgodnie ze stanowiskiem Inspekcji Transportu Drogowego jak i GDDKiA system preselekcyjnego ważenia ma zadanie chronić drogi przed niszczeniem, eliminować z ruchu pojazdy przeciążone, poprawić bezpieczeństwo jazdy, a także podejmować działania prewencyjne w stosunku do kierowców łamiących przepisy ruchu drogowego.
Punkty pomiarowe preselekcji wagowej rozmieszczone są głównie na odcinkach dróg z największym ruchem pojazdów ciężarowych oraz w miejscach o natężonym ruchu ( wagi najczęściej możemy spotkać np. w okolicach centrów logistycznych czy zakładów przemysłowych). Wagi preselekcyjne ponadto budowane są na odcinkach dróg o złym stanie nawierzchni, na trasach przejazdu pojazdów z ładunkami niebezpiecznymi, w miejscach licznych wypadków i kolizji jak również w miejscach w których kierowcy często łamią przepisy ruchu drogowego.
Sławomir Daniek w swojej publikacji „Inteligentny system preselekcji wagowej pojazdów na drogach ZDW Łódź jako przykład zintegrowanego systemu osłony meteorologicznej i zarządzania ruchem „SMART”” określił, że wagi preselekcyjne mogą być umieszczane tylko na odcinku drogi, który spełnia określone wymagania. Ustawienie wag w odpowiednich miejscach minimalizuje błędy pomiarowe. Autor uważa, że odcinek drogi musi charakteryzować się:
1) „co najmniej 100 m odcinkiem drogi przed stanowiskiem pomiarowym oraz 30 m za stanowiskiem o następujących parametrach:
– prostoliniowy o promieniu większym od 1,5 km,
– płaski ze stałym pochyleniem podłużnym i poprzecznym poniżej 2%
– poprawnie wykonana i dobrym stanie technicznym nawierzchnia drogi (bez widocznych spękań i uszkodzeń, z możliwymi koleinami o głębokości mniejszej niż 5 mm)
– najlepiej betonowa nawierzchnia o grubości min 10 cm lub wykonana z płyt,
2) w odległości co najmniej 100 m od przewodów trakcyjnych,
3) z dala od czynników zmieniających strukturę nawierzchni (m.in. przepusty, mosty, kanały, przejścia podziemne, zmiany materiału nawierzchni”). [Sławomira Daniek „ Inteligentny system preselekcji wagowej pojazdów na drogach ZDW Łódź jako przykład zintegrowanego systemu osłony meteorologicznej i zarządzania ruchem „SMART”
Działanie wag preselekcyjnych można porównać do funkcjonowania fotoradaru. Waga preselekcyjna jest listwą pomiarową, która jest wbudowana w nawierzchnię jezdni i pozwala wykonać pomiary nacisku poszczególnych osi pojazdu, masy całkowitej, prędkości jak również długości. W momencie przejechania nadmiernie obciążonego pojazdu po wmontowanej listwie system rejestruje informacje o nacisku każdej z osi i o jego masie całkowitej, a umieszczona nad jezdnią kamera wykonuje zdjęcie pojazdu, kładąc główny nacisk na tablicę rejestracyjną, aby móc zidentyfikować właściciela pojazdu. Informacja o naruszeniach natychmiast trafia do Inspektorów transportu drogowego, którzy zatrzymują podejrzany pojazd i ważą go na legalizowanej wadze stacjonarnej. Jeżeli wynik pomiaru potwierdzi wynik ważenia preselekcyjnego inspektorzy nie dopuszczają już takiego pojazdu do dalszej jazdy i wszczynają postępowanie administracyjne w celu ukarania za naruszenia stwierdzone w czasie kontroli.
Urządzenia do ważenia preselekcyjnego zaliczane są do urządzeń rejestrujących kontrolno-pomiarowych. Ustawa prawo o ruchu drogowym precyzyjnie definiuje tylko pojęcie „urządzenia rejestrującego”. Zgodnie z art. 2 pkt 59 „ urządzenie rejestrujące to stacjonarne, przenośne albo zainstalowane w pojeździe albo na statku powietrznym urządzenie ujawniające i zapisujące za pomocą technik utrwalania obrazów naruszenia przepisów ruchu drogowego przez kierujących pojazdami”. Ogólnie rzecz ujmując urządzenia te mają za zadanie rejestrować i ujawniać naruszenia w ruchu drogowym. Zgodnie z ogólnymi wytycznymi organów kontrolnych, urządzenia te możemy podzielić na ręczne urządzenia kontrolno-pomiarowe obsługiwane przez człowieka oraz urządzenia rejestrujące działające samoczynnie, które oprócz funkcji kontrolno-pomiarowych dodatkowo rejestrują obraz i z zasady wszelkie parametry związanie z naruszeniem. Na zarejestrowanych obrazach urządzenie nanosi cyfrowo wszelkie parametry związane z naruszeniem tj. datę, godzinę zdarzenia, miejsce, dopuszczalne wartości oraz wyniki wykonywanych pomiarów jak również inne dane techniczne urządzenia rejestrującego. Przyrządy kontrolno- pomiarowe muszą spełniać wymogi art. 8a ustawy z dnia 11 maja 2001 r. Prawo o miarach w zakresie tzw. prawnej kontroli meteorologicznej. Każdy bowiem przyrząd pomiarowy powinien odpowiadać określonym standardom i dawać prawidłowość działania. Przepisy precyzujące warunki od których spełnienia uzależnione jest prawidłowe określenie masy pojazdu, masy przewożonego ładunku oraz obciążenia osi pojazdu w ruchu, powinny być ściśle określone, aby zweryfikować dowody i ustalenia faktyczne rozstrzygające sprawę. Z przepisów powinno wynikać czy waga była prawidłowo zainstalowana oraz czy dopełniono warunków przewidzianych w przepisach szczegółowych. Oznacza to, że wszelkie użytkowane wagi preselekcyjne muszą posiadać decyzję Głównego Urzędu Miar zatwierdzającą typ przyrządów do pomiaru lub decyzję, która uznaje odpowiednie dokumenty potwierdzające dokonanie prawnej kontroli meteorologicznej przez właściwe zagraniczne instytucje meteorologiczne, jak również świadectwo legalizacji pierwotnej.
Wokół systemu preselekcyjnego ważenia pojawia się wiele wątpliwości dotyczących legalizacji tych urządzeń gdyż legalizacja jest czynnikiem niezbędnym, aby wyniki takiego ważenia mogły służyć do wydania decyzji. Według nas preselekcja powinna być wstępnym ważeniem pojazdów i wynik takiego preselekcyjnego ważenia nie może dawać podstaw do automatycznego nakładania kar na podstawie zrobionego zdjęcia wraz z zarejestrowanymi danymi. System ten według nas może być pomocny dla Inspekcji w typowaniu pojazdów do szczegółowej kontroli. Dopiero kolejne ważenie na wagach posiadających legalizację (wagach stacjonarnych) może dać podstawy do postępowania administracyjnego i ukarania kierującego.
Działanie wag preselekcyjnych opiera się na Rozporządzeniu ministra gospodarki z 25 września 2007 r. w prawie wymagań, którym powinny odpowiadać wagi samochodowe do ważenia pojazdów w ruchu, oraz szczegółowego zakresu badań i sprawdzeń wykonywanych podczas prawnej kontroli metrologicznej tych przyrządów pomiarowych. Nie ma odrębnego rozporządzenia, które dawało by obraz zastosowania systemu preselekcyjnego. Jednak Inspekcja Transportu Drogowego powołując się na art. 129a Ustawy Prawo o ruchu drogowym wysyła do właściciela pojazdu albo innego podmiotu, który posiada tytuł prawny do władania tym pojazdem wezwanie do wskazania kierującego tym pojazdem w celu ukarania go za dopuszczenie się przeciążenia pojazdu. Właściciel zobowiązany jest do wskazania kierującego gdyż niewskazanie komu został powierzony pojazd traktowane jest jako czyn stanowiący wykroczenie. Ustawa z dnia 29 października 2010 r., która znowelizowała prawo o ruchu drogowym, znowelizowała jednocześnie Kodeks wykroczeń, wprowadzając do kodeksu nowe wykroczenie: „KTO WBREW OBOWIĄZKOWI NIE WSKAŻE NA ŻĄDANIE UPRAWNIONEGO ORGANU, KOMU POWIERZYŁ POJAZD DO KIEROWANIA LUB UŻYWANIA W OZNACZONYM CZASIE, PODLEGA KARZE GRZYWNY (ART. 96 § 3 K.W.). Wykroczenie to polega na odmowie udzielenia informacji o osobie, której został powierzony pojazd do kierowania lub używania. „Niewskazaniem jest udzielenie odpowiedzi negatywnej, na przykład że nie wskaże tej osoby lub nie wie, w czyjej dyspozycji w określonym czasie był pojazd, jak też zaniechanie udzielenia odpowiedzi” (R.A. Stefański, WYKROCZENIA DROGOWE. KOMENTARZ, Warszawa 2011, s. 550). Warto aby wskazując kierującego złożyć wyjaśnienia prosząc o świadectwo legalizacji wagi na której dokonano pomiarów, a także odpowiedniej instrukcji wagi. Dokumenty powyższe (świadectwo legalizacji i obsługa wagi) służą zweryfikowaniu czy pomiar został dokładnie przeprowadzony, a ukaranie ma podstawy.
Reasumując niniejsze zagadnienie, system preselekcyjnego ważenia pojazdów skutecznie wykrywa przeciążone pojazdy gdyż ważone są wszystkie pojazdy, a nie tylko te wytypowane przez Inspektorów Transportu Drogowego. Inspekcja zapewnia, że wprowadzony system ważenia pojazdów, polepsza bezpieczeństwo, a także przyczynia się do poprawy jakości polskich dróg.
